قیمت واقعی بنزین چقدر است؟ + جدول
درحال‌حاضر بنزین در کشورهای همسایه ایران با چند برابر نرخ بنزین ایران خرید و فروش می‌شود؛ با این حال بسیاری از مسوولان نفتی و کارشناسان حوزه انرژی بر سر لزوم اصلاح نرخ این فرآورده نفتی اتفاق نظر دارند.
طبق قانون هدفمندی یارانه‌ها مصوب سال ۱۳۸۹ باید نرخ فروش داخلی بنزین، نفت گاز، نفت کوره، نفت سفید و گاز مایع و سایر مشتقات نفت، با لحاظ کیفیت حامل‌ها و با احتساب هزینه‌های مترتب (شامل حمل‌ونقل، توزیع، مالیات و عوارض قانونی) به‌تدریج تا پایان برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران کمتر از ۹۰ درصد نرخ تحویل روی کشتی (فوب) درخلیج فارس نباشد.
اما طی سال‌هایی که این قانون اجرا شد، در محدود دفعاتی دولت دست به اصلاح نرخ سوخت از جمله بنزین زد که بار آخر به سال ۱۳۹۳ بازمی‌گردد و بعد از آن هیچ تغییری در نرخ سوخت ایجاد نشد و به تبع آن نرخ سوخت در ایران به ۹۰ درصد نرخ فوب خلیج‌فارس نرسید و البته دولت و مجلس دلایل و ملاحظات خاص خود از جمله کنترل تورم و آثار روانی ناشی از افزایش نرخ سوخت و کالاها و نهایتا زندگی مردم را داشتند.
از سوی دیگر، ١٥ درصد یارانه‌ای که در دنیا و در حوزه انرژی پرداخت می‌شود، متعلق به ایران است. یعنی ١٠ درصد درآمد ناخالص داخلی را به یارانه اختصاص می‌دهیم و ٥٠ درصد یارانه انرژی به سه دهک ثروتمند جامعه اختصاص می‌یابد، این در حالی است که کمتر از سه درصد هزینه این دهک‌ها، به سوخت مربوط است.
اما بررسی و مرور درآمد و هزینه در کشورهای مختلف و ایران نشان می‌دهد که متوسط مصرف داخلی بنزین در سال ۱۳۹۵ معادل ۷۳.۴ میلیون لیتر در روز بوده که نسبت به سال قبل ۵.۲ درصد رشد داشته و این در حالی است که متوسط مصرف داخلی بنزین در سال ۱۳۹۶ و ۱۳۹۷ به ترتیب ۷۷.۴ و ۸۸.۴ میلیون لیتر در روز بوده که نسبت به سال‌های قبل ۷.۹ و ۱۴.۲ درصد افزایش داشته است. در نتیجه به نظر می‌رسد که پایین بودن نرخ نسبی بنزین منجر به افزایش مصرف آن شده است.
مقایســه نرخ بنزین در کشورها، نسبت به درآمد ســرانه نشان می‌دهد که قدرت خرید مردم برای بنزین چقدر است؛ هرچند در برخی کشورها مردم نرخ بالایی برای خرید بنزین پرداخت می‌کنند اما در عوض این نرخ با توجه به درآمد ســرانه ایشــان رقم معقولی به نظر می‌آید، و در نتیجه نرخ صرف نمی‌تواند ملاک مناسبی برای ارزانی یا گرانی بنزین در نظر گرفته شود.
با تمام این اوصاف، وقتی بحث گرانی بنزین در سایر کشورها در مقایسه با نرخ آن در ایران مطرح می‌شود، این موضوع از سوی افکار عمومی عنوان می‌شود که قیمت‌ها را باید نسبت به درآمد سرانه آن کشورها در نظر گرفت و سپس مقایسه کرد که آیا نرخ بنزین در ایران ارزان‌تر است یا خیر؟ این در حالی است که به اعتقاد کارشناسان، باید توجه داشت که درآمد سرانه گرچه می‌تواند نشانگر میزان ثروت یک کشور نسبت به دیگران باشد، اما نمی‌تواند تصویر دقیقی از وضعیت اقتصادی کشورها نسبت به سایرین ارائه دهد.
به عنوان مثال اگر درآمد سرانه ایران برابر با ۴۰۰۰ دلار باشد و درآمد سرانه آلمان ۶۵۰۰ دلار باشد، نمی‌توان بر این اساس تعیین کرد که کدام یک از کشورها وضعیت اقتصادی بهتری دارند؛ چراکه هزینه‌های جاری در دو کشور بسیار متفاوت است.
با این حال آمار مربوط به درآمد سرانه در ایران نسبت به کشورهای همسایه که نرخ بنزین آنها با ایران مقایسه شده، حاکی از آن است که در ترکیه نرخ بنزین ۱۶ هزار و ۶۶۰ تومان ( ۱.۲۳ دلار) و نرخ گازوئیل ۱۵ هزار و ۱۲۰ تومان ( ۱.۱۲ دلار) است. یعنی بر اساس بررسی‌ها، گران‌ترین بنزین در میان کشورهای اطراف ایران، در ترکیه و ارمنستان به فروش می‌رسد. نرخ هر لیتر بنزین در ترکیه برابر با یک دلار و ۲۳ سنت و در ارمنستان برابر با یک دلار و ۱۸ سنت است. یعنی در ارمنستان نرخ بنزین ۱۵ هزار و ۹۳۰ تومان و نرخ گازوئیل ۱۴ هزار و ۷۱۵ تومان (۱.۰۹ دلار) برآورد شده است.
از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد نرخ بنزین در ایران حداقل فاصله‌ای ۴۸۰۰ تومانی با ارزان‌ترین کشور همسایه دارد و ترکمنستان ارزان‌ترین بنزین پس از ایران را در میان همسایگان عرضه می‌کند.
نرخ بنزین در این کشور ۵۸۰۵ تومان (۰.۴۳ دلار) و نرخ گازوئیل ۵۲۶۵ تومان (۰.۳۹ دلار) است.
سومین بنزین گران در میان همسایگان اطراف در افغانستان به فروش می‌رسد. نرخ هر لیتر بنزین در این کشور به ۷۵ سنت می‌رسد و نرخ گازوئیل ۹۵۸۵ تومان (۰.۷۱ دلار) است. نرخ بنزین در عراق، ۸۵۰۵ تومان (۰.۶۳ دلار) و نرخ گازوئیل ۹۴۵۰ تومان (۰.۷ دلار) برآورد شده است.
اما در پاکستان، دیگر کشور همسایه ایران، نرخ بنزین ۹۴۵۰ تومان (۰.۷ دلار) و نرخ گازوئیل ۱۰ هزار و ۸۰۰ تومان (۰.۸ دلار) برآورد شده است. همچنین در آذربایجان نرخ بنزین ۶۳۴۵ تومان (۰.۴۷ دلار) و نرخ گازوئیل ۴۷۲۵ تومان (۰.۳۵ دلار) اعلام شده است.
این در حالی است که درآمد سرانه ترکیه در سال ۲۰۱۷ برابر ۲۷ هزار ۵۲۰ دلار بود. یا در ترکمنستان این رقم ۱۷ هزار ۲۸۰ دلار، آذربایجان ۱۶ هزار ۷۷۰ دلار و در پاکستان ۵۵۴۰ دلار اعلام شده است. اما درآمد سرانه در کشوری مانند عراق، ۱۷ هزار و ۲۲۰ دلار و در افغانستان، ۱۹ هزار و ۴۰، ارمنستان ۱۰۰ هزار و ۱۰ دلار و ایران ۲۱ هزار ۵۰ دلار بوده است.
مصرف بنزین در ایران باید کنترل شود
در این باره حسین آقایان - کارشناس - با تاکید بر این مسئله که نرخ بنزین در ایران بسیار ناچیز است، به ایسنا گفت: اگر بنزین را هر تن ۶۰۰ دلار محاسبه کنیم، در هر لیتر ۴۵۰۰ تومان در فوب خلیج‌فارس خرید و فروش می‌شود که این مسئله به معنای این است که در ایران تنها یک چهارم پول بنزین اخذ می‌شود.
وی با بیان این‌که هزینه تولید بنزین در ایران بالاست تصریح کرد: درحال‌حاضر نیروهای متعددی در پالایشگاه‌ها برای تولید بنزین فعالیت می‌کنند که ملاحظات زیادی برای حضور این افراد وجود دارد و در مجموع به نظر می‌رسد که اکنون نیازمند اصلاح نرخ بنزین هستیم.
آقایان تصریح کرد: اگر قیمت‌ها اصلاح نشود، نمی‌توان پاسخ رشد مصرف هشت تا ۹ درصدی را در کشور داد. چراکه هیچ کشوری نیز توانایی پاسخگویی به این حجم از مصرف را با این نرخ ندارد.
این کارشناس حوزه بنزین در پاسخ به این سوال که آیا درآمد سرانه می‌تواند روی نرخ بنزین تاثیرگذار باشد، گفت: بی‌شک این مسئله یکی از آیتم‌های تاثیرگذار است اما آیتم‌های متعددی برای تعیین نرخ بنزین در نظر گرفته می‌شود و با توجه به این‌که در کشور ما مصرف بنزین زیاد است، باید تدبیری روی این مسئله صورت گیرد.
وی با تاکید به این مسئله که برای اصلاح نرخ بنزین لازم است تا یک زنجیره اقتصادی کامل ایجاد شود، گفت: نباید شرایط به گونه‌ای باشد که با افزایش نرخ بنزین نرخ تمام کالاها و نیازها نیز افزایش یابد و باید ساز و کاری اندیشیده شود که بتوان اقتصاد این بخش را سر و سامان داد.